Eyðilegging stýrimannaskólans í Reykjavík.

Meðfylgjandi grein sem skrifuð var 1997 en var ekki birt að ósk formanns Rannsóknarnefndar sjóslysa vegna þeirrar ólgu er var innan hagsmunaaðila L.Í.Ú og S.Í.K. gagnvart Rannsóknarnefnd sjóslysa.

Í ljósi þeirrar ólgu er gosið hefur upp í þjóðfélaginu vegna sameiningu skóla er rétt að rifja upp herferð atvinnurekenda gagnvart Sjómannaskólanum í Reykjavík.

Sú niðurlæging sem skólinn hefur orðið fyrir eftir yfirtöku L.Í.Ú og S.Í.K á stjórn skólans og eyðileggingu hans er rétt að rifja upp eyðileggingu skólans. Frásagnir herma að við starfslok hafi skólastjórinn G.Á.E. afhent tugi milljóna króna til þeirra sem tóku við stjórn skólans. Fé sem safnað hafði verið af velunnurum skólans í þeim tilgangi að fegra umhverfi skólans.

Hvað hefur orðið um þetta fé?

Samkvæmt upplýsingum sem fengist hafa er niðurrifsstarfsemin í húsnæði skólans í fullum gangi. M.a. hefur frést að innviðir skólans fái ekki að vera í friði fyrir niðurrifsöflunum. Myndir af nemendum og kennurum sem prýddu ganga skólans ásamt öðrum menjum frá fyrri skólatíð hafa verið fjarlægðar í þeim tilgangi einum að ekkert skuli skilið eftir er minni á blómatíma þessa skólahúsnæðis er tekið var í notkun 1947.

Ósvífnin og lögbrotið sem framið var við byggingu glerkofaturnsins við Höfðatorg er dæmi um valdhroka ráðamanna. Samkvæmt lögum átti að rífa efstu hæðir hússins þar sem það skyggir á innsiglingavitann sem er í turni húss Sjómannaskólans en lítilsvirðing gagnvart lögum og skemmdareðli ráðamanna hefur haft yfirhöndina með ofbeldinu.

Reykjavík 21. júlí 2017

Kristján S. Guðmundsson

fv. skipstjóri

 

Sjómannaskólinn í Reykjavík og hugmyndir um eyðileggingu hans.

Fram eru komnar hugmyndir um að koma menntun sjómanna undir vald atvinnurekenda og leggja niður Sjómannaskólann í Reykjavík. Er sú stefna skiljanleg frá sjónarhorni LÍÚ sem hefur lýst sig þess fýsandi að taka við rekstri skólans. Með hliðsjón af umhyggju á þeim bæ fyrir menntun sjómanna er þetta mikið áhyggjuefni þeirra sem gera sér grein fyrir þörfum sjómanna í þessum efnum.

LÍÚ hefur leynt og ljóst í mörg ár reynt að draga úr öllu er varðar menntun fyrir sjómannastéttina. Hafa forystumenn þeirra lagst gegn öllum tilraunum til að auka menntun til handa sjómönnum. Ef ekki hefði komið til stjórnvaldsaðgerða en LÍÚ valdið látið ráða ferðinni hefði menntun sjómanna verið aflögð eða stórlega skert. Þar á bæ er stefnan "ALLTAF MÁ FÁ ANNAÐ SKIP OG ANNAÐ FÖRUNEYTI".

Það hlýtur að vera allundarleg afstaða stjórnvalda að sjá ekki sóma sinn í að hlúa að og efla menntun sjómanna sem standa undir því velferðaríki sem við búum í. Stærsti hluti þjóðartekna, eyðslufé ríkisins, kemur frá starfi þessara manna en minnstu kostað til af hálfu ríkisins. Tilkostnaður íslenska ríkisins til menntunar íslenskra sjómanna er til skammar í ljósi þess að arður af vinnu þessara manna stendur undir þjóðarskútunni.

Ef íslensk stjórnvöld hefðu sinnt sínu hlutverki og eflt menntun íslenskra sjómanna í stað þess að draga markvisst úr henni á sama tíma og menntun á öðrum sviðum er aukin svo að fjárhagskerfi þjóðarinnar er að sligast undan byrðinni að sögn forystumanna þjóðarinnar, þá hefðu verið færri örkumla Íslendingar í dag.

Það hefur verið ljóst í mörg ár að slysatíðni á íslenskum skipum er óeðlilega há. Það er einnig ljóst að hin háa slysatíðni stafar af skorti á tilsögn (kennslu) í hvernig standa eigi að vinnu og hvað menn eigi að varast. Flestir viðurkenna að starf sjómannsins er eitt hættulegasta starf í nútíma samfélagi. Hvað er gert af hálfu ríkisins til að koma í veg fyrir slys til sjós?

Eftir margra ára baráttu náðist fram að stofnaður var Slysavarnaskóli sjómanna. Sá skóli var settur á laggirnar til að kenna mönnum hvað hægt er að gera til að bæta ástandið eftir að slys hefur orðið, m.ö.o. "Kennsla í eftirmeðferð slysa". Kennsla í að minnka þann skaða sem hugsanlega getur orðið ef ekkert er að gert eftir slys. Hvað hefur verið gert af hálfu ríkisins eða útgerðaraðila til þess að koma í veg fyrir slysin. Það er ekki verið að koma í veg fyrir slysin með því að búa skipin margs konar neyðarbúnaði sem útgerðirnar eru þvingaðar til að láta um borð með stjórnvaldsað- gerðum. Kennsla til handa sjómönnum svo koma megi í veg fyrir að þeir lendi í slysum er nánast engin. Samkvæmt lögum er skipstjórum skylt að sjá um að skipverjar fái tilhlýðilega fræðslu um borð. Er hægt að segja að um slíka fræðslu sé að ræða þegar um 10% sjómanna slasast á hverju ári.

Ef menn vilja hugleiða það hvað koma hefði mátt í veg fyrir margan harmleikinn ef búið hefði verið að íslenskri sjómannastétt eins og henni ber. Þá væru mörg börn í faðmi föður síns sem nú eiga aðeins minningar og mörg eiginkonan með bros á vör í stað tárvotra augna.

Þeir sem fylgst hafa með slysasögu íslenskra sjómanna síðustu áratugi vita að fjöldi íslenskra skipa hafa verið óhaffær í þeim skilningi sem lagt er í haffæri skips í dag. Mörg þessara skipa hafa farist með allri áhöfn. Það er viðurkennt að mörg þessara skipa voru smíðuð áður en íslensk stjórnvöld og löggjafarsamkunda sáu ástæðu til að breyta þá gildandi reglum. Skip þessi voru smíðuð með hliðsjón af þekkingu manna á þeim tíma og fyrir þær veiðar sem þá tíðkuðust. Síðan var þessum skipum breytt til notkunar til veiða með öðrum veiðarfærum. Veiðarfærum sem þau voru ekki hönnuð fyrir. Þetta var ekki hindrað af íslenskum stjórnvöldum og útgerðavaldið sá ekki ástæðu til annars en auka sinn hagnað með því að nota öflugari veiðarfæri án tillits til þess hvort skipið bæri búnaðinn eða ekki. Því er útgerðum ekki treystandi frekar í dag til að annast öryggismál sjómanna.

Því má bæta hér við að samtök útgerðamanna eru að sækjast eftir því að taka að sér eftirlit með skipum fyrir hönd flokkunarfélags og stefna að því að opinbert eftirlit með skipum verði lagt niður. Sér hver sem vill hvert stefnir þá eða beint í "ALLTAF MÁ FÁ ANNAÐ SKIP OG ANNAÐ FÖRUNEYTI, TRYGGINGARNAR BORGA..

Ef skoðuð eru einstök slys er orðið hafa á íslenskum skipum eru orsakir þeirra eins og rauður þráður af mistökum. Mistökum er rekja má til þess að mönnum hefur ekki verið sagt til (kennt) hvernig standa á að vinnu svo eigi hljótist tjón af. Er þar um að ræða mistök frá æðstu stöðum um borð og niður úr.

Sem ábending um í hverju orsakir slysanna felast má benda á eftirfarandi:

* Skipverjar vita ekki hvað hinir ýmsu skipshlutar heita né hlutir veiðarfæra. Hvernig er hægt að koma fyrirmælum rétt til skila ef allir tala ekki sama tungumálið?

* Fyrirmæli um hífingar á vindum eru ýmist hróp og köll eða margskonar bendingar sem misskiljast. Hve oft heyrist eftir slys að bendingar hafi verið misskildar?

* Vanþekking skipstjórnarmanna á tilskipunum stjórnvalda um öryggi á vinnustað. Því miður er svo algengt að ekki sé farið að lögum og reglum sem í gildi eru að ótrúlegt er. Í sumum tilvikum er borið við mannafæð um borð og því ekki hægt að fara að lögum.

* Vanþekking skipstjórnarmanna í að staðsetja skip er oft leiðir til þess að þau stranda. Því er spurt, er nokkur þörf á að vera að kenna þessum mönnum? Ungum mönnum er hleypt í nám í grunnskólum. Nám sem sagt er til þess að þeir öðlist réttindi til skipstjórnar á skipum undir 30 brl. Mörgum ungum manninum hefur orðið hált á þessari kennslu og mega sumir þeirra þakka fyrir að hafa sloppið lifandi.

* Vanþekking margra skipstjórnarmanna á styrk efna og leyfilegu álagi í vinnu. Er oft með ólíkindum hvað mönnum dettur í hug að setja saman s.s. lása, keðjur, króka, víra og tóg án þess að tekið sé tillit til við notkun hvað veikasti hlekkurinn þolir. Oft er það svo að veiðarfæri eru stækkuð í skipum án þess að tekið sé tillit til þess hvort búnaður skipsins þolir það. Dauðaslys hefur hlotist af notkun vindu sem ekki var nógu öflug til að hífa þann þunga sem ætlast var til.

* Skortur á verkstjórn á vinnustað er orsök margra slysa. Afleiðingin er óöguð vinnubrögð sem oft verða handahófskennd á örlagastundu. Þar kemur skýrast fram skortur á tilsögn til handa skipverjum.

Af framansögðu eru það ekki afskipti útgerðaraðila sem koma í veg fyrir slysin. Það verður aldrei gert nema með tilskipun stjórnvalda um fræðslu sem fylgt er eftir og skóla sem ekki er háður duttlungum hagsmunaaðila. Ef einhver dugur er í íslenskum stjórnvöldum þá á að koma upp öflugum skóla sem þjónar þessari starfsgrein þjóðfélagsins. Skóla sem ekki er háður hagsmunaaðilum, þ.e.a.s útgerðaraðilum. Ætti að sameina Sjómannaskólann í Reykjavík og Slysavarnaskóla sjómanna auk þess sem taka á upp öfluga kennslu í þeim margbreytilegu störfum sem fylgja sjómennsku. Kenna mönnum öguð vinnubrögð svo ekki hljótist af slys vegna þess að einhver misskildi bendingu eða skildi ekki fyrirmæli er hann fékk því hann vissi ekki hvað hlutirnir heita. Öguð vinnubrögð er koma í veg fyrir "REDDINGAR" eins og þegar menn grípa til og ætla sér að leysa flækju á veiðarfæri sem er að renna út eða verið að hífa inn. Margar "REDDINGARNAR" hafa kostað limlestingu og ævilanga örkuml.

Þessar skyndi reddingar má koma í veg fyrir með góðri fræðslu í góðum skóla og er brýnasta verkefnið ef hugur fylgir máli að menn vilji fækka slysum.

Hugmyndir eins og fram hafa komið um Heilsustofnun sjómanna, sem á samkvæmt lýsingu boðbera þessarar nýju stefnu að leysa öll vandamál vegna slysa til sjós með nýtísku skráningu af hálfu lækna, er ekkert annað en að skapa á þjálfunarstöð fyrir læknastéttina. Æfingarstöð fyrir lækna sem fá slasaða menn til meðferðar.

Við viljum koma í veg fyrir slysin. Komast hjá því að leita aðstoðar lækna vegna slysa. Við þiggjum með þakklæti aðstoð þeirra vegna sjúkdóma en viljum komast hjá því að leita eftir þeirra aðstoð vegna slysa. Þetta gerum við með því að fækka slysunum og helst að koma í veg fyrir þau.

Þótt öfund ríki í sumum herbúðum vegna glæsilegs skólahúss á skemmtilegum stað þá má slík öfund ekki ráða ferðinni þegar að hagsmunum sjómanna kemur. Þessi bygging á ekki að vera föl þótt í boði væri sjálft húsnæði Háskóla Íslands við Suðurgötu. Það er ekki allt fengið með því að setja "HÁ" fyrir framan skóli. Þetta er eingöngu til aðgreiningar á skólum. Núverandi valdhafar eiga ekki að svívirða minningu þeirra stórhuga manna sem réðust í byggingu Sjómannaskólans. Bjarni Benidiktsson þáverandi borgarstjóri tryggði skólanum landrými þótt það hafi verið skert af þeim sem á eftir komu í valdastól. Má geta þess hér að fjárveitingavaldið sá ekki sóma sinn í að veita fé til viðhalds á Sjómannaskólanum og var hann vart vatnsheldur í marga áratugi. Var það svo á árunum 1954-1970 að í suðlægum slagveðrum rigndi inn á borð skólanema og áttu þeir fullt í fangi með að verja námsbækur sínar.

Ef nokkuð er að marka fögru orðin, sem valdhafar hafa látið út úr sér við hátíðleg tækifæri í sambandi við störf sjómanna, eiga þeir að sjá sóma sinn í að efla menntun sjómanna. Allra sjómanna, undirmanna sem yfirmanna og leggja sitt af mörkum til að fækka slysum til sjós. Fjármunum sem verja þarf til slíkrar fræðslu skila sér í minni kostnaði við heilsugæslu, minni þjáningum slasaðra, færri tárum barna og eiginkvenna sjómanna.

Það ber að hafa í huga að:

FLEST SLYS ER HÆGT AÐ VARAST

SLYS VERÐUR EKKI FYRIR TILVILJANIR

SLYS ORSAKAST AF HÆTTULEGUM AÐSTÆÐUM

OG /EÐA

HÆTTULEGUM AÐGERÐUM.

Ef hægt er að varast slysin ber að gera það.

Hverjir eiga að sjá um að allt sé gert til að varast slysin?

Þeir sem hafa þekkinguna og valdið til að koma í veg fyrir þau.

Því beinist öll athyglin nú að stjórnvöldum að gera það sem gera þarf til að fækka slysum og efla skóla sjómanna en ekki að drag úr þeirri fræðslu sem í boði er. Breyta skólanum í alhliða fræðslustofnun fyrir sjómenn og kennir mönnum að vinna öll þau störf sem vinna þarf um borð. Námið á að byggjast á bóklegri og verklegri kennslu.

Forsvarsmaður LÍÚ lét hafa eftir sér, að atvinnugreinin eigi að standa frammi fyrir ábyrgð á því hvaða námsefni sé kennt í þessum skóla og hvað henti mönnum að nema.

Hví hefur þessi atvinnugrein ekki séð sóma sinn í að fara að lögum og sjá til þess að sjómenn fái þá tilsögn um borð í skipum eins og kveðið er á um í siglingalögum og sjómannalögum svo koma megi í veg fyrir slysin. Það hefur aldrei verið bannað að gera betur en lögin kveða á um. Því hefur útgerðum og forsvarsmönnum þeirra staðið opið í langan tíma að grípa til aðgerða umfram það sem lögin kveða á um svo fækka megi slysum um borð í íslenskum skipum. Ekki hefur borið á því að af hálfu útgerða hafi verið gripið til aðgerða sem ná lengra en lögin kveða á um, frekar hið gagnstæða. Því er spurt: Eru slysin náttúrulögmál sem enginn fær breytt að mati forsvarsmanna útgerða?

Því miður virðist ástæðan vera sú að "ALLTAF MÁ FÁ ANNAÐ SKIP OG ANNAÐ FÖRUNEYTI". Það hefur verið fækkað svo á skipunum að ekki er hægt, að sögn skipstjórnarmanna, að fara eftir lögunum er varða sjómennsku og siglingar.

R.vík október 1997

Kristján Guðmundsson

skipstjóri.