Íslenska og forn íslenska, afbökun málsins.

Háðung íslenskunnar.

Einn dagur ársins er kallaður þessu spaugilega nafni Dagur íslenskrar tungu og í framsetningu virðist alltaf sem um sé að ræða jarðaför þessa tungumáls er kallað er íslenska.

Með vísan til þeirrar háðungar sem íslenskt mál verður fyrir af framámönnum þjóðarinnar er ljóst að íslenskt tungumál líður undir lok innan ekki langs tíma ef ekkert verður gert til varnar tungumálinu.

Íslendingar þykjast geta lesið það mál sem sagt er að notað hafi verið hér á landi fyrir 800 – 1000 árum og hafa verið skrifaðar margar bækur og greinar þar sem reynt er að skýra merkingu sumra orða sem talið er að hafi verið notuð á fyrri öldum. Með vísan til þróunar íslenskunnar síðustu áratugina er hugsanlegt að þær skýringar séu ekki að öllu leiti réttar.

Með vísan til þess orðalags sem farið er að nota sem íslensku á síðustu árum þar sem neikvæð merking orða verður jákvæð dreg ég í efa að þær skýringar sem fræðimenn reyna að gefa á svo kölluðum forníslenskum orðum séu réttar og fullyrðingar um merkingu sumra orða geta verið rangar.

Þróun íslenskrar tungu síðustu áratugi sem íslenskufræðingar kalla þróun málsins sýna að ef sambærileg þróun málsin hefur átt sér stað síðustu árhundruðin og átt hefur sér stað síðustu 30-40 ár þá eru túlkanir fræðinganna hugsanlega rangar ef ekki kolrangar. Má þar geta ýmissa orða sem eru innan við 100 ára í íslenskunni og hafa á síðustu áratugum fengið allt aðra merkingu samkvæmt bókun fræðimannanna á svo kölluðum vísindavef.

Sem dæmi um afbökun í merkingum orða er orðið ballarhaf sem er um 80 ára gamalt í málinu og spaugileg skýring á orðinu á svokölluðum vísindavef. Orð þetta kom fyrst fram í klámvísu sem byrjar svona: „Í ballarhafi böllur lék“. Væri fróðlegt að vita hvort einhver sé svo hugrakkur að treysta sér til að sýna undirrituðum hvar ballarhaf finnst á sjókorti. Hugsanlegt er að aðilar vísindavefsins geti það. Eftirfarandi orð og orðasambönd sem hafa rutt sér rúm í íslensku máli síðustu 20 – 30 árin eins og svívirðilega gaman, geggjað, geggjað gaman, geðveikt gaman, þetta er geðveikt o.fl. slíkar ambögur. Þessi orð og orðasambönd hafa fengið nýja merkingu hjá fólki og í dag hefur neikvæða merking orðanna fengið jákvæða merkingu. 

Ef sambætileg þróun hefur orðið í málinu síðustu 1000 árin er erfitt að sjá að túlkanir nútíma mannsins séu réttar á merkingu orða . Einhver orð hafi því fengið aðra merkingu í áranna rás en nútíma íslenskufræðingar halda fram.

Nefna má sem dæmi um kennslu eins af betri íslensku fræðingum síðustu aldar Helga J. Halldórssonar. Þá kenndi hann m.a. að orðið lúka væri rétta stafsetningin en ekki danska afbrigðið luge. Sagði hann að orðið væri dregið af orðinu lok og sögninni að loka og væri átt við hlut til að loka opi. Má þar nefna orð eins og lestarlúka, mannopslúka, stafnlúka, skutlúka, lúka á loftstokk, stállúka, trélúka og margskonar annar lokubúnaður. Til er orðið lúkning í íslensku í merkingunni að loka einhverju. Er mjög erfitt að sjá orðið lúkning skráð með g og halda merkingu sinni (lúgning). Auk þess er erfitt að gefa fyrirmæli um að lúga lestum (loka lestum).

Fjölda mörg dæmi eru um misskylda merkingu fólks á orðum sem mikið eru notuð til sjós og því miður eru of margar dönsku slettur að hreiðra um sig í íslensku máli svo og slettur úr öðrum erlendum tungumálum. Stafsetning sumra orða hefur afbakast vegna slæmrar heyrnar margra. Má þar nefna orðið rjómablíða sem er bullorð. Sá sem kom því bullorði á framfæri hefur misheyrt orðið ljómablíða. Orðið „ljómablíða“ merkir að það sé vindlaust og sléttur sjór og sólargeislarnir eða mánaskyn ljómi (geisli) af haffletinum. Orðið rjómablíða er því misheyrn í upphafi og er eins og margar afskræmingar á merkingu og stafsetningu íslenskra orða misheyrn manna í upphafi.

Afskræmingar á íslenskum orðum hafa í sumum tilvikum byrjað sem grín hjá upphafsmönnum afskræmingarinnar og grunlausir áheyrendur hafi í ógáti eða vanþekkingu dreift bullinu víðar.

Undirritaður hefur tekið saman orð og orðasambönd úr íslensku sjómannamáli (um 45000 atriði) og er þar að finna margar skýringar á merkingu orða sem því miður hafa brenglast í áranna rás vegna misheyrnar hjá fólki.

Er tímabært fyrir ráðamenn þjóðarinnar sem flagga þessu fræga tungumáli einu sinni á ári að hefja þegar í stað aðgerðir líkt og átti sér stað á árunum 1930 til 1950 til bjargar tungumálinu er kallað var íslenska. Sú aðgerð (1930-1950) virðist hafa tekist vel því mikið af erlendu angurefni var losað úr málinu. Eitt frægasta dæmið úr þeirri baráttu er ábending eins af skólameisturum er hann þuldi yfir nemendum sínum “Við notum ekki orðið að bruge (dönsku sletta) heldur brúkum orðið að nota. Slettararnir skyldu sneiðina og þessi danska sletta datt upp fyrir hjá fólki.

Það er eðlilegt að málið þróist við tilkomu nýrra þátta í tilverunni sem þarfnast skýringa s.s. tækninýjunga og þróunar þátt í lífinu. Óafsakanlegt er afskræming tungumálsins eins og á sér stað í fjölmiðlum þar sem háskólamenntaðir aðilar eru taldir uppistaðan í starfsliðinu.

Ekki má gleyma þeim fjölda erlendra slanguryrða sem margir nota til að lýsa kunnáttu sinni í erlendum tungumálum og upplýsa þar með skort á skynsemi þegar þeir kom fram í ljósvakamiðlum á Íslandi.

Með vísan til áhrifa er stjórnvöld gætu haft á jákvæða þróun tungumálsins er að allt fjölmiðlaefni verði ritskoðað líkt og gert er hjá erlendum sjónvarpsstöðvum þar sem greinilega kemur fram að orð og setningar eru þurrkaðar út eða ruglaðar þegar óæskilegt orðafar er notað af þeim sem fram kemur. Stjórnvöld ættu að setja stífar reglur fyrir leyfi til reksturs fjölmiðla um að íslenskt mál sé notað en ekki fúll kokkteill íslensku og erlendra slanguryrða. Með því móti væri hægt að fyrirbyggja heimskulega tjáningarbreytingu á íslenskum orðum eins og einn fréttamaðurinn gerir og margir íslendingar þegar neikvæð orð eru notuð jákvætt eins og geggjað og geðveikt ásamt fleiri neikvæðra orða sem notuð eru og hafa fengið breytingu hjá sumum Íslendingum í jákvæða merkingu.

Það hefur verið áberandi í viðtölum við íþróttafólk sér í lagi kvennfólki að nota neikvæð orð sem jákvæða merkingu á hrifningu þeirra. Íslenskar íþróttakonur eru mjög gjarnar á að nota orðin geggjað og geðveikt þegar þær lýsa hrifningu sinni. Þjálfarar íþróttamanna ættu að vera vakandi yfir vanhugsuðu orðfari sinna nemenda og leiðbeina þeim varðandi misnotkun neikvæðra orða og jákvæðra. Orðasambandið svívirðilega gaman er mjög undarleg samsetning orða hjá andlega heilbrigðum Íslendingi.

Undirritaður hefur ekki séð eða heyrt gagnrýni íslenskufræðinga á þessari öfugþróun á tungumálinu sem kallað er íslenska. Er það miður að baráttumenn fyrir betri íslensku eins og Helgi J. Halldórsson var séu ekki finnanlegir á meðal svokallaðra íslenskufræðinga í dag.

Það yrði of langur listi til birtingar að setja fram öll þau orð úr erlendum tungumálum sem notuð eru af fólki í sýndarmennsku sinni til að sýna kunnáttu sína í erlendum tungumálum.

Ef stjórnvöld bregðast ekki við og reyna að stöðva öfugþróun tungumálsins verður árlegur “DAGUR ÍSLENSKRAR TUNGU” minningardagur um merkilegt tungumál í framtíðinni.

Reykjavík 24. mars 2021.

Kristján S. Guðmundsson

Fv. skipstjóri